Թուրքիայի խոշոր հասարակական գործիչներ, հրապարակախոսներ, իրավապաշտպաններ և իրավաբաններ, ինչպես նաև Մեջլիսի մի քանի պատգամավորներ, նախորդ շաբաթ օրը «Հրանտ Դինքի սպանությունը 2015 թվականի հեռանկարում» համաժողովի ժամանակ Օսմանյան կայսրությունում 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ աննախադեպ հայտարարություն են հրապարակել։
Ինչպես երկուշաբթի լրագրողներին հայտնեց համաժողովի մասնակից, Արևմտահայերի ազգային ասամբլեայի խորհրդի անդամ, Հայաստանի խորհրդարանի պատգամավոր Արագած Ախոյանը, հայտարարությունը հրապարակվել է նախօրեին, ժամը 15։00–ին` «Ակօս» թերթի գլխավոր խմբագիր Հրանտ Դինքի սպանության ժամին։
«1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության/կոտորածի ճանաչման և թուրք հասարակությանը խայտառակությունից փրկելու վերաբերյալ առաջարկներ» խորագրով հայտարարությունը բաղկացած է 11 կետից և աչքի է ընկնում աննախադեպ խստությամբ։
Հայտարարության առաջին իսկ կետով համաժողովի մասնակիցները թուրք կառավարությանն առաջարկում են ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, փոխհատուցել նյութական և բարոյական վնասը, ներողություն խնդրել և դատապարտել Ցեղասպանությունը։
«Անհրաժեշտ է վերականգնել օսմանահայերի, պոնտացի հույների և ասորիների հիշատակը, օրինակ` Էլդամաղ թաղամասը պետք է վերանվանել Կոմիտասի (Ստամբուլի Էլդամաղում ապրել է հայ մեծ կոմպոզիտոր Կոմիտասը)»,– նշվում է հաղորդագրությունում։
Համաժողովի մասնակիցները մատնանշում են նաև այն փաստը, որ այսօր Թուրքիայում կան խորհրդանշական շենքեր, որոնք Օսմանյան կայսրության տարիներին առգրավել էին քրիստոնյա քաղաքացիներից։
Որպես Ցեղասպանության ճանաչման առաջին քայլ` առաջարկվում է վերադարձնել Ցեղասպանությունից տուժած Ղասաբյան ընտանիքի ժառանգներին այն շենքը, որն այսօր գործածվում է որպես Թուրքիայի նախագահի նստավայր։
Հայտարարության տակ ստորագրածները պահանջում են լուծարել Թուրքիայի վարչապետին առընթեր Չհիմնավորված ցեղասպանությունների պնդումների դեմ պայքարի հանձնաժողովը և 2014 թվականի պետբյուջեի փաստաթղթից հանել Ցեղասպանության մերժման ֆինանսավորման մասին պարբերությունը։
Հայտարարության տեքստի համաձայն, պետք է հրապարկել օսմանահայերի, պոնտացի հույների և ասորիների անձնագրային արխիվները, ապահովել դրանց հասանելիությունը, արևմտահայ արմատներ ունեցող հայերին, պոնտացի հայերին և ասորիներին թուրքական քաղաքացիության իրավունք տրամադրել, իսկ ցանկացողներին` անձնագրեր։
Հայտարարության առանձին կետը վերաբերում է օսմանահայերի, պոնտացի հույների և ասորիների սերունդների վերադարձին և տեղափոխմանն իրենց պատմական հողեր` առաջարկվում է հատուկ պայմանների ստեղծում և պետական օժանդակության ապահովում։
Այլ կետերով առաջարկվում է գաղտնազերծել Օսմանյան կայսրության կադաստրի և Զինված ուժերի արխիվները, հրապարակել թողած գույքի արձանագրությունները, դրանց փոխհատուցումը, բարձրացնել օսմանյան բանկերի արխիվները։
Մեկ այլ կետով առաջարկվում է հրապարակել օսմանյան իշխանությունների կողմից մահմեդական ընտանիքներին նվիրաբերած մոտ 150 հազար քրիստոնյա կանանց և երեխաների ցուցակը։
Փաստաթղթի տակ դրված են, մասնավորապես, գրողներ Չինգիզ Աքթարի, Սաիթ Ջեթինօղլուի, իրավապաշտպան Բասքեն Օրհանի, Թուրքիայի հայտնի սոցիոլոգ, պրոֆեսոր Իսմայիլ Բեշըքչիի, պատմաբան Օկտան Օզելի ստորագրությունները։
Համաժողովին ներկա է եղել քրդական Խաղաղության և ժողովրդավարության կուսակցության (Barış ve Demokrasi Partisi) պաշտոնական ներկայացուցչությունը։
Ախոյանի խոսքով` միաժամանակ, ինչ–որ պատճառներով համաժողովի չէին հրավիրել Ստամբուլի հայկական համայնքի ներկայացուցիչներին։
Համաժողովը կազմակերպել է Անկարայի մտքի ազատության կենտրոնի և Արևմտահայերի ազգային ասամբլեան։
Ախոյանը հայտնեց, որ հայկական կողմը (Արևմտահայերի ազգային ասամբլեա) չի ստորագրել հայտարարության տակ, քանի որ չի քննարկել այն։
Հայոց Ցեղասպանությունը ХХ դարի առաջին ցեղասպանությունն է։ Թուրքիան ավանդաբար մերժում է Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին մոտ մեկուկես միլիոն հայերի զանգվածային ջարդեր իրականացնելու մեղադրանքները և չափազանց ցավագին է վերաբերվում Հայոց Ցեղասպանության հարցի վերաբերյալ Արևմուտքի կողմից արվող քննադատություններին։
Հայոց ցեղասպանության փաստը ճանաչել են բազմաթիվ երկրներ, մասնավորապես, Ուրուգվայը, Լիտվան, Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, Իտալիայի խորհրդարանի ստորին պալատը, Գերմանիան, Հոլանդիան, Սլովակիան, Շվեդիան, Շվեյցարիան, ԱՄՆ 42 նահանգներ, ինչպես նաև Հունաստանի, Կիպրոսի, Արգենտինայի, Բելգիայի, Ուելսի խորհրդարանները, Կանադայի խորհրդարանի համայնքների պալատը և Լեհաստանի սեյմը, Վատիկանը, Եվրախորհդարանը, Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդը։
Նովոստի–Արմենիա