«Հայ լեզուով թղթերը պիտի այրուեն». այս վերտառությամբ տեղեկությունը կարդում ենք «Ժողովրդի ձայն» թերթի 1918 թ. 61-րդ համարում, որտեղ նկարագրվում է, թե ինչպես է Գանձակի պոստ-հեռագրատան թուրք կառավարիչը վերցնում և այրում Գանձակի փոխանորդի` Վրաստանի և Իմերեթիայի Հայոց Թեմական Կոնսիստորիային ուղղված երկու նամակ-թղթածրարները` պատճառաբանելով, որ դրանք հայերեն են և, հետևաբար, անհասկանալի ցենզուրների համար: Հավելենք նաև, որ հայ գործիչ, Վրաստանում ՀՀ դիավանագիտական առաքելության ղեկավար Արշակ Ջամալյանն այդ առթիվ հայտնում է Վրաստանում Ադրբեջանի դիվանագիտական ներկայացուցիչ Մ. Ջաֆարովին, որ քրիստոնեության առաջին դարերիցն ի վեր հայ կրոնավորներն ու կրոնական հաստատությունները մշտական կապի մեջ են եղել Էջմիածնի հետ, գրություններ են փոխանակել հայոց լեզվով, և մինչ օրս ոչ մի կառավարության մոտ, կապված այդ գրությունների հետ, կասկածներ չեն եղել:
Օրերս վերոնկարագրյալ բովանդակությամբ և հերթական նողկալի դեպքը տեղի ունեցավ իմ հետ. տարբերությունն այն էր, իհարկե, որ անցնում էի ոչ թե ադրբեջանական, այլ` վրացական սահմանային անցակետով, կամ, ավելի կոնկրետ, դեպի իմ Հայրենի Ջավախք տանող Բավրա-Նինոծմինդա անցակետով:
Սահմանային մաքսատան աշխատակիցները «ձեռնարկված միջոցառումների շնորհիվ» իմ մոտ «հայտնաբերեցին» հետևյալը. 1. “Վարձք” հայրենագիտական հանդեսի երկու-երեք համարներ, Երևան քաղաքի ամսագրի երկու օրինակ, անվանի գրող Մ. Սարգսյանի “Խաչված քաղաքը” վեպը (Երևան, 1996), “Ուկրաինական ժողովրդական հեքիաթներ” գիրքը (Երևան, 1992), ջավախքցի անվանի գրող Ն. Կիրակոսյանի «Պարտեզ բժշկության» գիրքը (Երևան, 2013), Донецк фотоальбом (Киев, 1978), Պ. Խաչատրյանի «Մեր պստիկը» մանկական բանաստեղծությունների գրքույկի (Երևան, 2007) պատճենահանված տարբերակը, Հայաստանի Հանրապետական կուսակցության և ՀՃՈւ հիմնադրամի տպագրած 2014 թ. մի քանի օրացույցներ:
Մոտ մեկուկես ժամ տևած լուսանկարչական և հետազոտական, ազգանվամբ հայ աշխատակցի միջոցով թարգմանչական աշխատանքների ժամանակ իզուր էին իմ «ջամալյանական» պարզաբանումներն ու զայրացական-փիլիսոփայական բացականչումներն այն մասին, որ առկա իրերի մեջ Վրաստանի կամ վրացիների մասին բացարձակ բան չկա, որ դրանք պարզապես մշակութային իրեր են, որն իրավունք ունի ունենալու յուրաքանչյուր հայ ընտանիք, որ կան միջազգային օրենսդրական ակտեր, ըստ որոնց` ջավախահայությունն իրավունք ունի ՀՀ-ից տանելու այդպիսիք, որ կարծես թե Վրաստանն աշխարհին ներկայանում է դեպի եվրոպական արժեհամակարգ իր ձգտմամբ, որ իրենց այս զազրելի քայլը, այն է` այդ մշակութային իրերի արգելքը, չի համապատասխանում եվրոպական արժեհամակարգին և այլն, և այլն…
Իմ վերոնշյալ ասածներն ավելի շատ նմանվեցին գայլի գլխին ավետարան կարդալուն. երկար սպասումներից հետո եկավ հրամանը. “Ուկան !!!” (“Ետ” !!!)…
Կարևոր եմ համարում նշելու, որ ազգանվամբ հայ աշխատակիցն առավել երկար տնտղեց ՀՀԿ սեղանի օրացույցի վրա առկա Սերժ Սարգսյանի և Վազգեն Սարգսյանի լուսանկարները, հետո ցանկացավ այդ օրացույցն իր մոտ թողնել, իմ կողմից մերժում ստանալով` նորից տարավ, էլեկտրոնացրեց, բերեց:
Հետո մի պահակախմբով ինձ ուղեկցեցին դիմացը, ուր ես հետ վերադարձող մեքենաներից մեկի հետ ետ ուղարկեցի «վտանգավոր» իրերս: Մաքսավորներն անգամ իրենց վերնախավին զեկուցեցին հետ վերադարձող մեքենայի տվյալները` վստահեցնելու, որ առգրավված իրերը հաստատ հետ գնացին: «Մենք դեռ կհանդիպինք, մտածե, թե ինչ կենես», այս եղավ իմ վերջին արձագանքը` ազգանվամբ հայ աշխատակցին:
«21-րդ դարում իրականցվող սպիտակ ցեղասպանություն». այլ բառերով դժվար է որակել ոչ միայն իմ հետ պատահող, այլ` Վրաստանի սահմանին համատարած բնույթ կրող այս զազրելի երևույթը: Անգամ Իրանի նման փակ երկիրը չունի նման դրսևորումներ: Որոշները դարձյալ կնշեն`այս դեպքում ինտերնետից օգտվենք, համաձայն եմ` ինտերնետն ունի մեծ հնարավորություններ: Իրականում այդ ամենի անցկացնելը չի մեր գերնպատակը, եթե դա լիներ` թռչունների ոտքերին էլ կկապեինք օրացույցներն ու հեքիաթների գրքերը և կուղարկեինք Ջավախք: Խնդիրն այստեղ Վրաստանում միաէթնիկ հանրույթ ձևավորելու, ջավախահայությանն ուծացնելու ուղղությամբ տարվող խելահեղ քաղաքականությունն է, և այս սահմանային արգելքն ընդամենն այս քաղաքականության բաղադրատարրեից մեկն է: Իսկ որ այդ քաղաքականությունն իրոք խելահեղ է և իր ծայրահեղությամբ երբեմն անգամ դառնում է ծիծաղաշարժ` արդեն նկատվում է, երբ մաքսավորներն անգամ ուշադիր զննում ու տարբեր տեղերից լուսանկարում էին ապակյա տարաներիս մեջտեղներում դրված (չջարդվելու համար) մեկ-երկու թերթերի էջերը (կարծեմ Իրատես դե ֆակտո թերթն էր):
Եթե վրացական կողմն այս օրերին ձգտում է փաղաքշել ու սիրաշահել աբխազներին և օսերին` վերանվանված Համերաշխության և քաղաքացիական հավասարության նախարարի շուրթերով հնչեցնելով, թե իրենք չեն առաջարկում վերջիններիս գալ դեպի Վրաստան կամ դեպի ՌԴ, այլ իրենք առաջարկում են այդ ժողովուրդներին գնալ դեպի Եվրոպա, որի ճանապարհն էլ, ըստ Պ. Զաքարեիշվիլու, անցնում է Վրաստանով, ապա ես կուզենայի պարզապես հիշեցնել, որ այս գերարագ տեղեկատվական դարաշրջանում հազիվ թե աբխազներն ու օսերը չգիտեն այն ամենի մասին, ինչ կատարվում է Ջավախքի սահմանին, և այնքան էլ միամիտ չեն, որ մտածեն, թե նույնը չի կատարվելու իրենց հետ: Իրականում հենց Ջավախքի վիճակով պետք է խրախուսել աբխազներին և օսերին, և դեպի Եվրոպա գնացող ճանապարհն անցնում է մի ոսպնյակի միջով, որի անունն է Ջավախք: Ցավոք, այդ ոսպնյակը բեկում է նշյալ ճանապարհը ոչ թե Եվրոպայի, այլ աննորմալ մի միջավայրի ուղղությամբ: Մի խոսքով` մեր իդեալական և բաղձալի եվրոպական պետություն ստեղծող Պ. Զաքարեիշվիլուն խորհուրդ կտայինք նստացույցի դուրս գալ իր կառավարության առջև, քանի որ ինչ ինքն է առաջարկում աբխազներին և օսերին, այդ կառավարությունում որոշվում և իրականացվում է ճիշտ հակառակը՝ ջավախահայության նկատմամբ:
Ի վերջո`մեր ներհայկական խնդիրն է, թե Սերժ Սարգսյանն ինչպիսի նախագահ է ՀՀ-ում. կատաղի քննադատվո՞ղ, թե՞ սրբությամբ պաշտվող, և վրացին այստեղ իր քիթը բնավ իրավունք չունի խոթելու: Ելնելով այս հանգամանքից` ամենավիրավորական, ամենաաններելի, ամենանվաստացուցիչ քայլ կարելի է որակել այն իրողությունը, որ վրաց սահմանային աշխատակիցը որպես վտանգավոր, իր պետության համար ոչ ցանկալի և իր պետության տարածքում անթույլատրելի իր է դիտարկում ՀՀ նախագահի լուսանկարով սեղանի օրացույցը, որն, ինչպես նշեցինք, իրավունք ունի ունենալու մոլորակի յուրաքանչյուր հայ: Ինչ վերաբերում է մանկական բանաստեղծությունների գրքույկի ու հեքիաթների արգելքին, ապա ոչ այլ կերպ, քան` մանկասպանություն, չենք կարող որակել:
Փաստորեն, վրաց իշխանությունները աշխատավարձ են վճարում սահմանային մաքսային և անվտանգության մի շարք աշխատակիցների, համապատասխան գերատեսչություններում լրացուցիչ վարչությունների, մի շարք օղակների փորձագետների և այլն, որպեսզի վերջիններս… հայտնաբերեն, հետազոտեն և արգելեն հայերեն մանկական բանաստեղծությունները: Ահա թե նաև ինչին են ծառայում ջավախահայության տրված պետական հարկերն ու տուրքերը:
Ամեն դեպքում` կուզենայի, որ ֆաշիզմի դրսևորման մասին սույն հաղորդումը հասներ տարածաշրջանում գործող բոլոր մարդասիրական՝ և’ տեղական, և’ միջազգային կազմակերպություններին, իսկ ՀՀ Սփյուռքի նախարարությունն ու սփյուռքահայ բոլոր կառույցներն աղաղակեին ի լուր աշխարհի այս մասին:
Հ.Գ. Վերջերս Ադրբեջանի սահմանապահ ծառայության աշխատակիցներն արգելել էին գրքերի անցկացումը, որոնք վրացական կողմը որպես հումանիտար օգնություն տանում էր Ադրբեջանի Կախի և Զաքաթալայի շրջաններում ապրող և քարթվելական ժողովուրդ համարվող ինգիլոյների համար: Վրաստանում այս հարցը բավական ցավագին ընդունվեց:
Վահե ՍԱՐԳՍՅԱՆ , akhaltskha.net