Հայ Առաքելական Եկեղեցու Հարավային Ռուսաստանի Հայոց Թեմի թեմական խորհրդի հանձնարարականով Կրասնոդարի հայկական համայնքի տարբեր օղակներ՝ Մեծ եղեռնի 100-ամյակին ընդառաջ, ծրագրում են տարաբնույթ հիշատակի միջոցառումներ։ Նպատակները պարզ են և հասկանալի. նախ՝ հասարակության ոչ հայ շրջանակներին իրազեկել 20-րդ դարում մարդկության դեմ իրականացված մեծագույն ոճրագործության մասին և ապա՝ հայ երիտասարդներին ու պատանիներին ներշնչել պատմական հայրենիքի կորստյան հետ երբեք չհաշտվելու հաստատակամություն։
Միջոցառումների շարքը մեկնարկեց հունվարի 24-ին Կրասնոդարի Պաշկովկա թաղամասի «Սուրբ Սահակ և Սուրբ Մեսրոպ» հայկական եկեղեցում։ Եկեղեցու հոգևոր առաջնորդ Տեր Դանիել ավագ քահանա Կուկույանի նախաձեռնությամբ կայացավ եկեղեցու երգչախմբի «Կոմիտաս» համերգը։ Իր ներածական խոսքում Տեր Դանիելը ունկնդիրների ուշադրությունը հրավիրեց Կոմիտասի խորհրդանշական կենսագրությանը և կերպարին ու շեշտեց, որ նման միջոցառումները խնդիր ունեն զանգակի պես իրենց պարբերական ծլնգոցով հիշեցնել, որ մոտենում է հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակը։ Դա մարդկության պատմության մեջ նմանը չունեցող մի ոճիր էր, որի նպատակն էր երկրի երեսից ջնջել մի ամբողջ ազգ, այն երկրի, որ հազարամյակներ շարունակ եղել է հայկական՝ իր բնակիչներով և ապրելակերպով, իր մշակույթով ու լեզվով։ Եվ քանի հարյուրամյակ էլ անցնի, չեն մեղմանալու կորստյան ցավն ու մորմոքը, մինչև որ միջազգային ատյաններում իրերը չկոչվեն իրենց անուններով և հանցագործությունը չպատժվի։
Բոլոր ներկաների կողմից միաձայն արտաբերված «Տերունական աղոթքից» հետո Կոմիտասյան նուրբ, վերերկրային ելևէջները, իրենց թևերին առնելով ունկնդիրների նրբագույն զգացողությունները, թևածում էին հոյակերտ եկեղեցու վարդագույն կամարների տակ։
Նորից երգում, մորմոքում է աստվածային Կոմիտասը
Կախարդում է ու մոգում է աստվածային Կոմիտասը
Ամենամեծ դու նահատակ, ամենահայր, ամենահայ,
Գինու կարասն ուրիշներին, մեզ հերիք է քո մի թասը…
Համերգին ներկաների հոգիները մերթ կարկամում էին ցավի ու անարգանքի գեներով փոխանցված հիշողությունից, մերթ ցասումով խոյանում վրեժի և ատելության ըմբոստությամբ, մերթ խաղաղվում հավատի ներդաշնակությամբ։
Մարիա Ռեզնիկի երգեհոնային նվագով մի այլ շղարշ էին ստացել Կոմիտասի հայտնի հայ ժողովրդական պարեղանակները, որոնք ընդմիջվում էին Տեր Գևորգի անսպառ ձայնի առնական խրոխտությամբ։
Ակամա մտորում ես, թե Տիրոջ պարգևած նույն մարդկային կերպարանքով ինչպես կարող էր մեկը այսպիսի աստվածային երաժշտություն մոգոնել, մյուսը յաթաղանը ձեռքին հոշոտել իր նմանին։ Ինչպե՞ս կարող է մարդկային հոգին մերթ ճախրել դրախտային ամենաբարձր ոլորտներում, մերթ գահավիժել դժոխային ամենանողկալի խորխորատներ։ Եվ ինչպե՜ս բարբարոսը կհասկանար կամ առավել ևս կներեր Կոմիտասին, այսինքն հային, արարողին - «Սուրբ նշխար՝ շան բերանում»… Ճահճի մեջ, ջրափոսում պպզած գորտը ինչպե՜ս կըմբռնի կռունկի ճախրանքը… Ինչքան ավելի բարձր է թռչում կռունկը, այնքան ավելի է հեռանում երկրից, այնքան ավելի է խորանում նրա երկնային թռիչքի և սողունների երկրային սողքի միջև եղած հեռավորությունը, տարբերությունը, անհամատեղելիությունը… Եվ հայի ոգին կախված է մնում երկնի ու երկրի հետզհետե ընդարձակվող սահմանագծում… Կռու՜նկ մեղմացրու ընթացքդ, նայի՜ր ներքև, կռու՜նկ… «Կռու՜նկ, ուստի՞ կուգաս… ծառա եմ ձենիդ… Կռու՜նկ, մեր աշխարհեն խաբրիկ մը չունիս…» - Մարիետա Դեռլուգովայի հմայիչ սոպրանոյի կախարդանքով հայ ժողովրդի ցավի և տառապանքի խտացված մրմունջը ալիքվում էր մարդկանց ներաշխարհում։ Ու թվում էր կռունկն անգամ երես է թեքել հայրենիքից ինքնակամ հեռացած նորօրյա պանդուխտներից, թե՞ վերջին կռունկն անգամ լքել է հայրենիքի խեղճ ու անպաշտպան օճորքը… և ու՜մ է թողել այն և ե՜րբ է հետ գնալու և ո՜վ է այսուհետ կանչելու «Դլե՜ յամա՜ն» և ինչու՜ պետք է նորից օրհաս լինի, որ սթափվենք…
Բոլորի աչքերում արցունք կար և բոլորը աչքերը թաքցնում էին միմյանցից։ Ու՜մ են թողել իրենց բաժին հայրենիքը… Պայքարը ամենուր է, երկրում և երկնքում, լույսի ու խավարի, մի կտոր հացի ու մի բուռ հողի, ուժի և իրավունքի, հաճույքի և տառապանքի, խոսքի և գործի… Եվ փառք ու պատիվ իր իսկ պայքարը արժանապատվորեն առաջ տանողին, կուլ չգնացողին…
Նայում ես երգող օրիորդների մաքուր և հուսավառ աչքերին, հանդիսատեսի արվեստային հուզմունքով լվացված հուսառատ հայացքներին և հասկանում ես, որ այս երաժշտությունը հային հայ է պահում, մարդուն մարդ է պահում, ապաքինում և թևավորում է հոգին։ Եվ այս մշակույթի տեր ազգին հնարավոր չէ ո՛չ ոչնչացնել, ո՛չ ծնկի բերել, հայրենիքում թե այլուր, նա կապրի ու կստեղծի, կպայքարի ու կարարի, իսկ երբ հասնի վճռական պահը, հարյուր տարի հետո, թե որևէ ուրիշ ժամանակ, կթոթափի ժամանակների փոշին և ճահիճների բորբոսը.
Արիացիր սիրտ իմ, ե՛լ հավատով տոկուն,
Կանգնիր հպարտ, որպես լույս լեռն է մեր կանգուն։
ԵՐԱԶԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ